چکیده فارسی:این نوشته با روش تحلیلی منطقی و با هدف موجه سازی، به انتقال پذیری تجربه شهودی به دیگران پرداخته است. ابن عربی فی الجمله معرفت بخشی روی آورد عقلی را می پذیرد، اما روی آورد شهودی را برتر از آن می داند. ایشان عقل را به سلیم، مشوب و منور تقسیم کرده و نگارنده، انتقال پذیری تجربه عرفانی را بر مبنای عقل منور با روی آورد عقلی بررسی کرده است.   چکیده عربی:هذه المقالة بالطریقة التحلیلیة - المنطقیة وبغرض التبریر تبحث عن قابلیة إنتقال التجربة العرفانیة إلی الآخرین. ابن عربی یقبل فی الجملة المعرفة الحاصلة عن العقل، لکنه یعتبر المعرفة الشهودیة أعلی منها. و هو یعتقد بتقسیم العقل إلی سلیم، مشوب و منور و الکاتب بحث بأتجاه عقلی فی قابلیة انتقال التجربة العرفانیة علی مبنی العقل المنور.

«نظریة الولایة» هی خلاصة العرفان الإسلامی٬ و حدیث الغدیر یشکّل محور أدلة إثبات ولایة «ولی الله الأعظم» بالنسبة للإمام أمیر المؤمنین علی (علیه السلام) و سائر أئمة الشیعة. والحقیقة إنّ الغدیر هو الوصیة الأهم للقرآن و حامل الوحی الإلهی٬ و الذی یشکّل عصارة الإسلام و العرفان٬ و الذی یدعو الجمیع للانضواء تحت مظلة ولایة أمیر المؤمنین (علیه السلام)٬ مظلة العرفان و التشیّع. من هنا تخلع المصادر العرفانیة على «الولایة» مقاماً أشمل من النبوة٬ بل أرفع منها. و فی التصوّف تبدأ مع شهادة الحسن البصری على الغدیر٬ و تستمر فی صورة نظریة جامعة بدءاً بنظریة الإنسان الکامل فی العرفان النظری٬ وصولاً إلى التقنیة فی العرفان العملی. کما تتمظهر فی الأدبیات العرفانیة الفارسیة نظماً و نثراً٬ ضمن أنواع أدبیة بارزة٬ منها الغدیریات التی تمثّل أروع القصائد العلویة و الولائیة. کما تتجلّى فی «ولایت نامه» (کتب الولایة) و «فتوت نامه» (کتب الفتوة)٬ و الرسائل٬ و الملفوظات٬ بل و حتى فی حالات الکشف و الشهود التی تحصل للعرفاء و التی سوف نستعرضها فی هذه المقالة. تمت کتابة هذه المقالة بمنهج وصفیة وتحلیلیة.

1تتعدد المفاهیم المرتبطه بالنّور فی العرفان الیهودی، ومردّ کلّ معانیها إلی آیه النّور من سفر بریشیت (1: 3)، وأصل النّور فیها هو نور این سوف، النّور اللاّمتناهی الذّی تصدر عنه جمیع الأنوار الأخری، وهی ما تسمّی بسیفیروت، ومن بینها النّور البدائی المرتبط بالإنسان، وفی هذه المقاله نحاول البحث من خلالها فی مفهومه ضمن تطور مفهوم الإنسان، فی الأدبیات الکابالیه. تهدف هذه الدّراسه إلی بیان مختلف المعانی المرتبطه بمفهوم الإنسان وتطورها، عبر دراسه جمله من الأسماء ومعانیها وهی أدم هریشون، أدم الأرضی، ثمّ البحث فی مفهوم أدم کدمون، والعنصر الثّالث وهو النّور البدائی أو أدم کدمون المرتبط بآخر الزّمان، وظهور الماشیح. تخلص الدّراسه فی الأخیر إلی اعتبار أنّ مختلف هذه التّسمیات هی تسمیات مجازیه لتقریب الفهم إلی الأذهان، ونجد أنّ تطور مفهوم الإنسان فی الکابالا له بعد باطنی مرتبط بعالم سیفیروت، أولها هو الإنسان السمّاوی تحت تسمیه "أدم هریشون" الذّی یتوافق مع إلوهیم فی صورته، والذّی یمثل ارتباطه بسیفیروت أعضاء الإنسان، وما یقابله من مفهوم وهو أدم الأرضی المکون من جسد وروح، حیث ترتبط روحه بإلوهیم ومنه فهی عنصر ارتباطه السّیفیروتی. المفهوم الثّانی للإنسان هو أدم کدمون علی اعتباره نورا أولیا مرتبطا بالخلق ضمن عوالم "أبیا" حیث یوافق سیفیره "کیتیر" فی ذلک، ثمّ یتطور هذا المفهوم لیمثل الکون کلّه ضمن نظریه تسیمتسوم اللّوریانیه. أمّا المفهوم الثّالث فهو مرتبط بنور الماشیح الذّی یظهر آخر الزمان، وهو فی بدایه خلقه یطلق علیه النّور البدائی، بینما یسمّی بآدم کدمون ضمن عملیه الإصلاح "تیکون" آخر الزّمان.

درست هذه الورقة العلمیة معتمدة على المنهج الوصفی التحلیلی، مصطلح الکرونوتوب (الزمکانیة) الأدبی خلال الإشارة إلى المصطلح نفسه فی حقل علم الفیزیاء لدى العالم الکبیر ألبرت أینشتاین؛ کما درست کیفیة انتقال هذا المصطلح إلى الأدب على وجه العام والروایة على وجه الخاص بید الناقد و اللغوی الروسی الشهیر میخائیل باختین؛ هذا وإنّ مصطلح "الزمکانیة" أو "الکرونوتوب" یطلق على فضاء ناتج عن حرکة الزمن (الاسترجاعیة أم الاستشرافیة) داخل المکان فی الإطار الروائی بحیث لیس بإمکاننا أن نفککهما عن البعض. ثم بما أنّ المحور الرئیسی فی الروایتین الفارسیة والعربیة یدور حول امتزاج الزمان والمکان فهی قامت بدراسة الکرونوتوب التحلیلیة فی إطار الروایتین من منظار الناقد الروسی میخائیل باختین. فاستنتجنا من خلال هذه الدراسة أنّ البنیة الکرونوتوبیة/الزمکانیة فی روایة «ذاکرة الجسد» للکاتبة الجزائریة أحلام مستغانمی تتمتع بإطار واسع بالنسبة لروایة «دو دنیا» للکاتبة الإیرانیة گلی ترقی لأنّ البطل (السارد) فیها قد اعتمد على قوة خیاله وعواطفه أکثر مما نتوقعه، وتقنیة التداعیات بما فیها من الحرکات الاسترجاعیة بشکل کبیر لبیان أسباب الحوادث الماضیة، فهما تکوّنان نطاق الکرونوتوب الروائی؛ فی حین أنّ إطار الروایة الفارسیة الزمکانی یکون أقلّ سعة إذ هی قد کتبت لبیان الحوادث فقط.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

إنَّ محمدعلی شمس الدین شاعر لدیه اتجاهات عرفانیة وهو متأثر من العطار النیسابوری ومن جملة هذه التأثرات إننا نجد مضامین وجودیة ومفاهیم حول وحدة الوجود وکذلک الحیرة العرفانیة والرؤی حول الموت والفناء فی أشعاره. ورغم من أهمیة المفاهیم حول المعرفة الوجودیة فی أشعار کلا الشاعرین والتألیفات التی دونت حول هذه المعرفة؛ ولکن لم یتم بحثاً وافیاً حول هذا الموضوع. من أجل هذه الغایة فإننا عمدنا إلی دراسة التأثیر والتأثر بین الشاعرین علی طریقة المدرسة الفرنسیة للأدب المقارن بشکل وصفی وتحلیل المحتوی فی أشعار هذین الشاعرین. ونظراً لتأثر شمس الدین من العرفان الإسلامی الإیرانی والمؤلفات حول العرفان فی الأدب الفارسی، فإننا حاولنا فی هذه الدراسة تبیین کیفیة التشابه والخلاف فی توظیف تلک المضامین من خلال المقارنة بین أشعار شمس الدین والعطار النیسابوری. تشیر النتائج الی أن کلا الشاعرین قد تشابها فی التعبیر عن وحدت الوجود و کذلک نظرتهما الی الموت فإنّها توحی بأنّ الموت ولادة جدیدة.

چکیده فارسی:مقاله پیش رو به دوره های سه گانه عرفان اسلامی و ظهور عارفان مسلمان در شبه قاره هند می پردازد. هر چند عرفان اسلامی در دوره نخست خود در سرزمین شبه قاره وجود داشت، اما استقرار آن در دوره دوم عرفان، یعنی پس از قرن ششم روی داد و در دوره سوم نیز به افول گرایید. در این مقاله چگونگی شکل گیری سلسله های عرفانی، به ویژه سهروردیه، چشتیه و قادریه در هند نیز بررسی شده است.   چکیده عربی:المقالة التی أمامنا تبحث فی الدورات الثلاث للعرفان الإسلامی و ظهور العرفاء المسلمین فی شبه القارة الهندیة. مع أن العرفان الإسلامی فی الدورة الأولی کان موجودا فی شبه القارة، لکنه استقر فی الدورة الثانیة، یعنی بعد القرن السادس، لکنه عاد إلی الأفول فی الدورة الثالثة. هذه المقالة تبحث ایضا کیفیة تشکل السلاسل العرفانیة، بالأخص السهروردیة، الجشتیة و القادریة فی الهند.

چکیده فارسی: معرفت شناسی فمینیستی حاصل واکاوی دخالت عنصر«جنسیت» در فرایند معرفت است. آموزه های حاکم بر جریانات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست مدرنیسم، بسترساز و الهام بخش فمینیست ها در تنسیق اصول معرفت شناسی فمینیستی است. این نوشتار، پس از پاسخ گویی به این سؤال که در معرفت شناسی فمینیستی، جنسیت چه تأثیری در معرفت دارد، به بررسی و نقد نظریات معرفت شناختی فمینیستی با تکیه بر مبانی معرفت شناختی فلسفه اسلامی پرداخته است. رویکرد سلبی و انتقادی، و رویکرد ایجابی و اثباتی، دو رویکرد موجود در معرفت-شناسی فمینیستی است. در رویکرد سلبی، فمینیست ها قائل به تأثیر نگاه و منافع مردانه در علوم کنونی و مردانگی دانش و لزوم تولید علم زنانه شدند و در بخش ایجابی معرفت شناختی فمینیستی، اصول معرفت شناختی حاکم بر علم زنانه توسط فمینیست ها تبیین شد. پژوهش حاضر پس از بیان این دو رویکرد، به شیوه توصیفی، مشکلات علم فمینیستی و گرفتاری معرفت شناسی فمینیستی در باتلاق نسبیت گرایی را بیان نمود. سپس نسبیت گرایی که مبنای معرفت شناسی فمینیستی است بارویکرد فلسفه اسلامی نقد شد. وجود بدیهیات و بداهت شناخت آنها، نفی مادیت علم و اثبات تجرد آن، شالوده نسبیت گرایی را در هم می-شکند، در نتیجه تأثیر فاعل شناسا در فرایند معرفت، نه به عنوان سازنده معرفت بلکه به عنوان دریچه ای متمایز به حقیقت که مکمل افق های دیگر معرفتی است، بیانگر نقش جنسیت در معرفت است. طبق این تحلیل، هرچند جنسیت می تواند افق های جدیدی را فراروی علم بگشاید، این افق ها متناقض و مقابل هم نخواهند بود. این نتیجه به معنای خط بطلانی بر ادعا و آرمان معرفت شناختی فمینیستی مبنی بر مردانگی دانش و تدوین علم زنانه خواهد بود. چکیده عربی: نظریة المعرفة النَسَویة حصیلة بحث مدخلیّة عنصر «الجنسیة= جنس الشخص اذا کان رجلاً أو امرأة» فی عملیة المعرفة. التعالیم السائدة فی المسارات البنیویة، وما بعد البنیویة، وما بعد الحداثة، بمثابة الممهد والملهم لأنصار النزعة النسویة لتنسیق اصول نظریة المعرفة النَسَویة. یتولى هذا البحث الإجابة عن السؤال التالی وهو: ما هو تأثیر جنس الأشخاص فی المعرفة استناداً الى ما تفید به نظریة المعرفة النَسَویة؟ ثم ینطلق من ذلک لبحث ونقد ما جاء من الآراء فی نظریة المعرفة النَسَویة، مع الترکیز على مبادئ نظریة المعرفة فی الفلسفة الإسلامیة. هناک منهجان فی نظریة المعرفة النَسَویة؛ منهج سلبی وناقد، ومنهج ایجابی واثباتی. فی المنهج سلبی، یزعم أنصار الاتجاه النَسَوی تأثیر النظرة والمصالح الذکوریة فی العلوم الحالیة ورجولیة العلم وضرورة تولید علم انثوی، وفی الجانب الایجابی من نظریة المعرفة النَسَویة، جرى تبیین اصول نظریة المعرفة السائدة فی العلم الانثوی من قبل أنصار الاتجاه النَسَوی. یهتم هذا البحث من بعد شرح هذین المنهجین باسلوب وصفی، ببیان مشکلات علم الاتجاه النسّوی، ووقوع نظریة المعرفة النَسَویة فی مستنقع النسبیة. ثم توجه بالنقد لنظریة النسبیة التی تمثل أساس نظریة المعرفة النَسَویة، بمقاربة منهج الفلسفة الإسلامیة. إن وجود البدیهیات وبداهة معرفتها، ونفی المادیة عن العلم واثبات تجرده، تهدم أساس النظریة النسبیة، وهو ما یعنی بالنتیجة أن تأثیر الموضوع فی عملیة المعرفة، لیس بصفة صانع المعرفة، بل بصفة النافذة المتمیزة الى الحقیقة المکملة للآفاق المعرفیة الاخرى ، مبیّن لدور الجنسیة فی المعرفة. ووفقاً لهذا التحلیل، رغم أن الجنسیة قادرة على فتح آفاق جدیدة أمام العلم، فإن هذه الآفاق لن تکون متناقض ولا متضادة. وهذه النتیجة تعنی ابطال ادعاء ومثالیة نظریة المعرفة النَسَویة فی ما تذهب الیه من ذکوریة العلم والدعوة الى صیاغة علم انثوی.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.   چکیده عربی:إن العلاقة بین الوحدة الوجودیة والکثرة الأعیانیة تعتبر من أهم المشاکل التی تعرقل مسیرة العرفاء، حیث إن طرح مسألة الوجود الواحد علی بساط البحث ونفیه عن الموجودات الأخری یجعل الإنسان یتصور بأن الوجودات الخارجیة لا توفر لنا إلا الإحساس بالعدم واللاشیئیة.إذا أمعنا النظر فی الأصول الثابتة عند العرفاء فی مجال علم الوجود [الأنطولوجیا] العرفانی واعتمادا علی المصادر العرفانیة الأصلیة، یمکننا أن نستنتج بأن التصور المذکور أعلاه لا ینسجم مع الواقع، ففی إثبات هذه الدعوی وبعد أن ألقینا نظرة عابرة علی الآراء الذاتیة عند بعض المدارس الأخری، یبدو من الضروری فی بادئ الأمر بیان الوجود المطلق (لله سبحانه وتعالی) من منظار علم الوجود العرفانی، ومن ثم نذهب إلی مستوی أدنی یتم فیه التعریف بحیثیات هذا الوجود وشؤونه، أو بعبارة أخری الأسماء الإلهیة تعد حلقة وصل بین الوجود الصرف والذوات والماهیات (الأعیان الثابتة) وفی نهایة المطاف نمیط اللثام عن العلاقة بین الذوات والماهیات وبین الوجود المطلق.وبالتالی نستنتج بأن العرفاء المسلمین یتلقون النزعة الذاتیة فی تفسیر لا نظیر له وفقا للأصول الخاصة بهم، وهذه النزعة تنسجم تماما مع الوجود المطلق لله سبحانه وتعالی (الوحدة الشخصیة للوجود) وکذلک تتماشی مع مستلزمات الرؤیة العرفانیة، فیبین العرفاء الوجود بشکل دقیق ویقولون بوجود «نفس الأمر» للذوات ولا یعتقدون بعدمه وعبثیته.

یکی از بنیادی­ترین مفاهیم وارده در قرآن کریم موضوع هدایت و ضلالت است. از جمله ویژگی­های سبک­شناختی این دسته از آیات همنشینی حرف «علی» با مفهوم هدایت (علی هدی) و حرف «فی» با مفهوم ضلالت (فی ضلال) است که در پژوهش حاضر تلاش شده با روش توصیفی_تحلیلی لایه فکری این این نوع تعابیر مورد بررسی قرار گیرد. از رهگذر این پژوهش می­توان ضمن تحلیل بعد لفظی و بیانی دسته­ای از آیات قرآن، به عمق بیشتری از فهم و تفسیر قرآن رسید. تحلیل دلالت­های حروف علی و فی، در کنار هم­آیی آن­ها با مفاهیم هدایت و ضلالت در قرآن نشانگر آن است که قرآن حکیم انسان­های مؤمن را بسان کسی­که سوار بر مرکب و در مسیری حرکت می­کند، حاکم بر سرنوشت خویش می­داند، بطوری­که این افراد در مسیر هدایت به پیش می­روند و در نهایت به سرمنزل مقصود خواهند رسید. در مقابل مشرکان و کافران غرق در زندگی دنیوی و غوطه­ور در تاریکی­ها و بازیچه شیطان و حیات دنیوی شده و در پایان ناکام خواهند ماند. نیز افرادی که به تعبیر قرآنی «بر هدایت­اند» از «منبع کنترل درونی» برخوردارند. اینان در قبال اقدامات و زندگی خود مسئولیت پذیرند، در مقابل نظرات دیگران و محرک­های بیرونی کمتر تأثیر می­پذیرند، عملکرد بهتری در مشاغل و مسئولیت­های خود دارند و تمایل به حفظ سلامت روانی و جسمانی خود دارند. برعکس افراد گمراه که دارای «منبع کنترل بیرونی» هستند، عوامل بیرونی را در موفقیت یا شکست خود دخیل می­دانند و تمایل کمتری به مسئولیت پذیری دارند.